ادراک در سخنرانی

همانطور که در مقاله “ادراک چیست؟” بیان شد، ادراک یعنی برداشت شخصی ما از یک واقعیت بیرونی که این برداشت می تواند درست و نزدیک به واقعیت باشد و یا می تواند درست نباشد.

همچنین گفتیم که ممکن است درباره یک رویداد یکسان، ادراک های متفاوتی صورت بگیرد و لذا درباره ادراکِ افراد اجازه قضاوت نداریم.

حال که تا حدودی با معنی و مفهوم ادراک آشنا شدیم و نحوه صورت گرفتن ادراک و عوامل موثر در بوجود آمدن آن را بررسی نمودیم، می خواهیم به صورت دقیق تر به نقش و کاربرد ادراک در سخنرانی بپردازیم و برخی از آفات و فیلترهای ادراک را بیان کنیم.

اختلاف ادراک از چه چیزهایی ناشی می شود؟

1.اطلاعات

اطلاعات و داشته های قبلی ما، در نوع نگرش و ادراک ما موثر است. اینکه چه مسیر مطالعاتی را انتخاب کرده ایم و با چه دیدگاهی -با توجه به اطلاعاتمان- ادراک می کنیم همگی به این موضوع اشاره دارد.

• همیشه در مطالعه و جمع آوری اطلاعات، از ابعاد مختلف و دیدگاه های متفاوت به آن موضوع بپردازید.

به عنوان مثال می خواهید درباره عشق سخنرانی کنید، لازم است عشق را از دیدگاه های مختلف شامل فلسفی، عرفانی، ادبی، دینی، غربی، عاطفی و … مورد بررسی و مطالعه قرار دهید. هر چه زمینه مطالعاتی و اطلاعات قبلی شما در این زمینه محدود و از ابعاد کمتری برخوردار باشد، ادراک شما نیز یک طرفه و محدود خواهد بود.

ادراک شما پس از مطالعه یک کتاب، دیدن یک فیلم آموزشی و یا شرکت در یک کلاس یا کارگاه آموزشی تغییر می کند و با ادراکتان قبل از انجام این کارها حتما متفاوت خواهد بود.

هر چه اطلاعات شما کامل تر و دقیق تر باشد، ادراکتان نیز به واقعیت نزدیک تر است.

2.ارزش گذاری

ادراک افراد بر اساس ارزش های شخصی آن ها متفاوت است. مثلا ممکن است دیدن برنامه آشپزی برای مادر یک خانواده لذت بخش و مفید باشد در عین حالی که همین برنامه برای پدر این خانواده خسته کننده و وقت گذرانی محسوب شود زیرا ارزش گذاری افراد با هم متفاوت است.

• در سخنرانی، برای ارزش ها و دنیای مطلوب افراد اهمیت قائل شوید و آن ها را در نظر بگیرید.

یکی از فوائد مخاطب شناسی قبل از سخنرانی این است که شما با ارزش های مخاطبانتان آشنا می شوید و می توانید تاثیرگذارتر و جذاب تر با آن ها ارتباط برقرار کنید.

به عنوان مثال: قرار است برای گروهی از کارآفرینان شکست خورده سخنرانی کنید، مطمئنا راه حل های کاربردی و پیشنهاداتی که منجر به رفع مشکل و حل مسئله این افراد شود برایشان دارای اهمیت و ارزش بیشتری است تا اینکه در این شرایط بخواهید برایشان از مسائل خیریه ای یا کارهای انسان دوستانه صحبت کنید.

3.خواسته ها و نیازها

خواسته های افراد در موقعیت های گوناگون با هم فرق می کند و همین موضوع در اختلاف ادراک افراد نیز تاثیرگذار است.

مثلا: افراد از هوای گرم و شرجی فراری هستند و این آب و هوا برایشان سخت و آزار دهنده است در حالی که همین وضعیت دمایی را با رضایت و تمایل شخصی در سونای بخار تجربه می کنند.

این نکته دقیقا اشاره به خواسته ها و نیازهای ما دارد. یک جا گرما برایمان آزاردهنده است و یک جا چون خواسته و نیاز ماست، ممکن است حتی لذت بخش هم باشد. همین موضوع در تغییر ادراک افراد تاثیر به سزایی دارد.

• یک سخنران باید بتواند خواسته های مخاطبان خود را برآورده کند و از نیازهای ادراکی آنها در زمینه مورد بحث مطلع باشد.

ادراک چه کاربردی دارد؟

شناخت درست ادراک کاربردهای زیادی دارد که هم برای مخاطب می تواند مفید باشد و هم برای سخنران.

فرض کنید که که شما به عنوان یک مخاطب در یک جلسه سخنرانی یا کلاس آموزشی شرکت کرده اید، اینکه چه ادراکی نسبت به این سمینار یا کلاس دارید و به دنبال چه چیزی می گردید اهمیت دارد، زیرا یک زمان برای شما کمیت و تعداد نکاتی که بیان می شود مهم است و یک وقت هم کیفیت و کاربردی بودن نکات آموزشی اهمیت دارد. مطمئنا اگر ادراک درستی داشته باشید خواهید گفت کیفیت آموزش بیشتر از کمیت آن حائز اهمیت است.

علاوه بر این، برای سخنران نیز دانستن ادراک مخاطبش بسیار کاربردی است. با دانستن این نکته، سخنران می تواند ادراک خودش را به مخاطب نزدیک کند و حتی ادراک اشتباه او را-مانند مثالی که زده شد- تغییر دهد.

یکی دیگر از کاربردهای ادراک، حل تعارض است؛ اگر ما این موضوع را به خود یادآوری کنیم که افراد دارای ادراک های متفاوت و حتی مخالف ما هستند و ممکن هست ادراکشان درست باشد، راحت تر می توانیم تعارضات و تضاد ها را حل و فصل کنیم.این نکته در ارتباطات، مذاکرات و سخنرانی بسیار کاربردی است و باعث می شود که ما مطالبمان را با این دید ارائه کنیم.

گاهی اوقات ما احساس می کنیم که ادراکمان کامل است و غالبا هم با این فرضیه درباره افراد و رفتارشان قضاوت می کنیم حال آنکه این طور نیست و ممکن است درست ادراک نکرده باشیم. این موضوع در سخنرانی باید مورد توجه قرار بگیرد که مطالب و ادراک ما از آن ها بطور صد در صد کامل نیستند و ما نباید مباحث خود را به مخاطبانمان تحمیل کنیم.

• یک اشتباه بزرگ این است که فکر کنیم ادراک ما کاملا درست و بی نقص است.

یکی از کاربردهای مهم ادراک این است که منافع دیگران را پیدا کنیم و آن ها را در سخنرانی خود تاثیر دهیم. اگر فقط منافع خودمان را در نظر بگیریم، اعتماد و توجه مخاطب خود را از دست داده ایم.

مثلا در یک سخنرانی آموزشی اگر دیدمان صرفا مادی باشد و از بیان مطالب کاربردی و مفید دریغ کنیم، بزودی مخاطبان خود را از دست خواهیم داد.

• بزرگترین کاربرد ادراک، توانایی دیدن دنیا از دید دیگران است.

اگر بتوانیم از دید مخاطب رویدادها و دنیا را ببینیم، خیلی بهتر می توانیم سخنرانی خود را طراحی و تنظیم کنیم. با این دید، منافع و اهداف مخاطبان مدنظر قرار می گیرد و مطالب در راستای اهداف آنان بیان می شود.

خطاهای ادراکی شامل چه چیزهایی می شود؟

در ادراک ممکن است با خطاهای زیادی مواجه شویم که موجب تغییر و دستکاری اطلاعات ما خواهند شد. خطاهای ادراکی از یک طرف بر سخنران و از طرفی هم بر مخاطب تاثیر می گذارد.

حال بنا داریم تعدادی از این خطاها را مورد بررسی قرار دهیم:

1. اثر هاله ای

اثر هاله ای یعنی یک یا چند صفت از فرد را به شخصیت او تعمیم دهیم. نتیجه آن انتظارات نا به جا و نیز ایجاد تعارضات مختلف خواهد بود و همین موضوع موجب اختلال در ادراک صحیح می شود.

به تصاویر زیر دقت کنید:

هر کدام از دو تصویر بالا دو ادراک کاملا متفاوت ایجاد می کند. بر اساس اثر هاله ای شما ممکن است به فرد سمت راست صفات دروغگویی، بی تعهدی، دزدی، بداخلاقی، بد صدایی و چندین صفت منفی دیگر اختصاص دهید و برعکس نفر سمت چپ را انسانی صادق، منظم، خوش اخلاق و مهربان، خوش صدا، متعهد و … بدانید.

این همان اثر هاله ای است که با دیدن ظاهر شخص، صفات مختلف را به او نسبت داده و یک صفت مثبت یا منفی را به کل شخصیت او تعمیم دهیم.

• برای هدایت ادراک مخاطب و کنترل اثر هاله ای او پیشنهاد می گردد در سخنرانی های خود از پوشش و ظاهرا آراسته و متناسب با موقعیت استفاده کنید.

2. دانش فعلی ما

اطلاعات و دانش ما هم می تواند فیلتر و خطای ادراکی باشد! بله تعجب نکنید. با تغییر اطلاعات، ادراک ما هم تغییر می کند.

ممکن است دانش و اطلاعات ما اشتباه باشد و همین مسئله بر ادراک ما هم تاثیر بگذارد. دانش پراکنده و زیاد هم همیشه خوب نیست و احتمال دارد در ادراک ما اختلال ایجاد کند.

به عنوان مثال: اگر ما قدرت آنالیز و کنترل تبلیغات را نداشته باشیم، ممکن است با هجمه ای از تبلیغات نادرست، ادراکمان هم دچار اشتباه شود، زیرا اطلاعات اشتباهی دریافت کرده ایم.

• یک سخنران حرفه ای باید در دریافت اطلاعات و منابع دانش بسیار حساس و دقیق باشد، چون ممکن است ادراک اشتباه خود را که ناشی از دریافت اطلاعات نادرست است، به مخاطب خود منتقل کند.

3. تعمیم

تعمیم یعنی بسط دادن یک موضوع به کل و سایر بخش ها.

فرض کنید یک کارمند اداره،  شخصی بدرفتار و بی مسئولیت است، اینکه ما بگوئیم همه کارمندان این اداره بدرفتار و بی مسئولیت هستند، دچار خطای ادراکی تعمیم شده ایم.در واقع یکی از کارمندان این اداره بی مسئولیت است نه تمام کارمندان.

برای روشن شدن مطلب به مثال های زیر دقت کنید:

• دیگه ایران جای زندگی نیست.
• این روزها همه دزد شدن
• آدم به برادر خودش هم نمیتونه اعتماد کنه
• تو همیشه دیر میای
• تو هیچوقت تکلیفت رو انجام نمی دی
• و نمونه های زیاد دیگر…

عبارات فوق، نمونه هایی است که ما به اشتباه ادراک خود را به کل تعمیم داده ایم.

• یکی از سم های مضر و مخرب در ارتباطات، تعمیم دادن است.

4. ادراک انتخابی

غربال کردن و تفکیک اطلاعات بر اساس خواسته ها و علاقه مندی های شخصی را “خطای ادراکی انتخابی” می گویند. ما بر اساس تجربیات گذشته خود، آنچه مطلوبمان هست را ادراک می کنیم و از اطلاعات مخالف و نامساعد اجتناب می نمائیم.

مثلا: افراد غالبا انتقادهای مستقیم و غیر مستقیم را نادیده می گیرند و بیشتر به تعریف و تمجیدها توجه می نمایند.(به خصوص در مسائل شغلی و تخصصی)

به شکل روبرو توجه کنید:

این تصویر به قدرت رسانه اشاره دارد.

در این تصویر فیلمبردار آنچه را که مطلوب اوست

نمایش می دهد و به انتخاب خودش ادراک می کند.

• در سخنرانی به این نکته باید دقت کنید، که در ارائه مطالب

دچار برداشت ها و ادراک شخصی و انتخابی نشوید.

این نوع ادراک کردن، آفت بزرگی است برای از دست دادن مخاطب.

مواردی که بیان شد تنها بخشی از آفات و خطاهای ادراکی بود که اگر با دقت و حساسیت بتوانیم آن ها را کنترل کنیم، مطمئنا خواهیم توانست در بخش های مختلف زندگی، کار و حرفه خود روابط موثر و موفقیت های ارزشمندی را رقم بزنیم.

به عنوان نمونه یکی از تمرین هایی که در طولانی مدت به  رفع خطاهای ادراکی کمک می کند، “مشاهده بدون تفسیر” است. یعنی آنچه را که می بینیم بدون توصیف و قضاوت، گزارش دهیم.

شاید بگویید کار بسیار سختی است، بله کار سختی است اما با تمرین زیاد و تلاش مستمر پس از حدود شاید یک سال، به ادراک درست کمک بسیار زیادی می کند.

• اگر می خواهید سخنران خوبی شوید، باید تلاش و کوشش خود را دو چندان کنید، تا این آفت بزرگ را از سر راه بردارید و هم خود به درستی ادراک کنید و هم به دیگران کمک کنید تا در ادراک کردن خود، درست عمل کنند.

حال به عنوان تمرین، به تصویر زیر با دقت نگاه کنید و فقط آنچه را که می بینید گزارش دهید. از بیان توصیف ها و قضاوت ها جدا بپرهیزید. مثلا اگر بگویید یک منظره زیبا یا یک آبشار بلند و یا آب زلال، همه اینها توصیف است و در این تمرین ممنوع می باشد.

پس از اینکه با کاربرد ادراک و خطاهای آن آشنا شدید، حال نوبت شماست که برای بهبود ارتباطات و کیفیت سخنرانی خود دست به کار شوید. تمرین کنید و از قضاوت و برداشت های اشتباه اجتناب کنید.